Kultura gwałtu – fakty i mity

Czym jest kultura gwałtu?

Kultura gwałtu to przekonanie, że gwałty są zjawiskiem zależnym od uważności ofiar, głównie kobiet. Powinny one rzekomo uważać na sposób ubierania się, podejmowany tryb życia, ilość wypitego alkoholu, samotne spacery po ciemnych ulicach, prowokację przez zbyt długie spojrzenie w oczy itd. Wszystko po to, by uniknąć gwałtu. Przez takie podejście społeczeństwo, opierając się na mitach, często wysnuwa rady dla potencjalnych ofiar, jak zapobiegać gwałtom. Rady te dotyczą wyżej wymienionych czynności, które musi podjąć kobieta. Tymczasem takie myślenie prowadzi do zdejmowania z oprawców odpowiedzialności. Stawia kobietę w roli kusicielki, która powinna starannie kontrolować każdy swój ruch i zachowanie, by uniknąć gwałtu. Za gwałt zawsze odpowiedzialny jest sprawca, nigdy jego ofiara!

Oczywiście nie jest tak, że każdy gwałciciel to mężczyzna, a każda ofiara to kobieta. Niestety najczęściej właśnie tak jest, a odpowiada za to kultura gwałtu.

Kto gwałci?

Część społeczeństwa wciąż chce wierzyć, że gwałtów dopuszczają się jedynie psychopaci skrywający się w ciemnych zaułkach czy recydywiści ogólnie określani mianem „podejrzanych”. Nie jest to jednak zgodne z faktami. Gwałcicielami są zwyczajne osoby, mające rodziny, szanowane ze względu na pracę bądź przyczyniające się dla dobra ogółu. Niestety gwałciciel może skrywać się za maską przyjaciela i „miłego gościa”. Dlatego też często, przez wyidealizowany stosunek do sprawcy, winę zrzuca się na ofiarę, jej ubiór, stan odurzenia bądź wątpliwe spekulacje odnośnie jej „rozwiązłości”. Dlatego tak ważne jest, aby przeciwstawiać się kulturze gwałtu. Przejawia się ona też w seksistowskich żartach, a może kończyć się na przemocy i gwałcie.

Czy milczenie jest zgodą?

Mylnie uważa się, że brak odmowy jest zgodą. Jednak warto pamiętać, iż najważniejszym aspektem WSPÓŁżycia jest obopólna zgoda. Opiera się ona na jawnym wypowiedzeniu woli. Oznacza to, że jeżeli mamy ochotę na seks z kimś, to musimy zapytać o zgodę. Otrzymujemy ją, gdy dana osoba ją wyraźnie wypowie. Jeżeli jest nieprzytomna, odurzona albo nie mówi nic lub nie jest pewna – nie mamy zgody. Wówczas inicjowanie seksu jest przemocą.

Fakty i mity

Aby walczyć ze stereotypem winy ze strony ofiary, warto skupić się na mitach – fałszywych przekonaniach na temat gwałtów, które prowadzą do nadużyć.

MIT: Ofiara jest sama sobie winna

FAKT: Uznanie, że atrakcyjny wygląd bądź bycie uprzejmym jest zgodą na seks, jest przekonaniem stawiającym kobietę w roli przedmiotu. Każdy ma prawo wyrażać się w dowolny sposób i ubierać w to, na co ma ochotę! Wśród ofiar gwałtów można znaleźć kobiety ubrane zarówno w krótkie spodenki, jak również w spodnie dresowe. Bycie ofiarą gwałtu nie leży w zamiarze żadnej kobiety, dlatego zrzucanie winy na jej ubiór bądź zachowanie jest absurdalne i niespójne.

MIT: Gwałt to forma aktywności seksualnej

FAKT: Niekiedy gwałt zostaje mylnie włączony w formę aktywności seksualnej. Dzieje się tak między innymi dlatego, że przemocowe zachowania są pokazywane w mediach jako pozytywne. Również przemysł pornograficzny (który silnie wpływa na naszą seksualność) często ukazuje przymus jako formę gry wstępnej, coś stymulującego i podniecającego. Stąd fałszywe przekonanie, że kobiety bardzo często fantazjują o byciu ofiarą gwałtu. Jednak gwałt z samej definicji jest czymś, na co nie ma zgody! Jeżeli ktoś kogoś uderzy, to nie nazwiemy tego ogrodnictwem tylko dlatego, że zrobił to łopatą, prawda? Gwałt to przemoc, a przemoc dzieje się wtedy, gdy ktoś komuś sprawia krzywdę, niezależnie od „narzędzia”.

MIT: W małżeństwie/stałym związku kobieta jest wolna od gwałtu

FAKT: Kobieta nigdy nie jest zobowiązana do uprawiania seksu z kimkolwiek, nawet z mężem czy partnerem! To, że zgodziła się wcześniej na stosunek, nie znaczy, że będzie godzić się ciągle. Małżeństwo nie jest wolne od przemocy seksualnej. 

MIT: Gwałciciel jest osobą zaburzoną psychicznie/ kryminalistą

FAKT: Według dostępnych badań gwałciciele wywodzą się z różnych warstw społecznych. 80% gwałcicieli znało wcześniej swoje ofiary. Uznawanie gwałciciela za osobę chorą psychicznie tworzy fałszywe przekonanie, że są to ludzie niepotrafiący kontrolować swoich zachowań, poza tym krzywdzi osoby istotnie chore psychicznie.

MIT: Ofiary gwałtu same tego chciały

FAKT: Kobieta może decydować o swoim ciele, rozmyślać się i zrezygnować z seksu w każdym momencie, niezależnie od uprzedniej zgody. Gwałt jest wtedy, gdy osoba nie wyraziła czynnej zgody na stosunek – jeśli takowej nie było, nie można łączyć tego z pragnieniem seksualnym.

Podsumowanie

Kultura gwałtu próbuje utwierdzić nas w przekonaniu, że mężczyzna zawsze chce seksu i zawsze ma prawo wykorzystać kobietę. To nieprawda! Kobieta nigdy nie jest zobowiązana do odbycia stosunku seksualnego i musi wyrazić czynną zgodę na seks. Nikt nie ma prawa jej zmusić lub oczekiwać, że dojdzie do zbliżenia. Mężczyzna nie powinien utwierdzać się w przekonaniu, że stosunek mu się należy, gdyż można to poddać ocenie jedynie wspólnie, przez dwie strony mające współżyć. Osoba śpiąca lub pod wpływem substancji odurzających nie ma możliwości wyrażenia świadomej zgody.

Ważne jest, aby walczyć z fałszywymi przekonaniami o winie ofiary. Musimy się skupić na redukowaniu tego zjawiska przez edukowanie społeczeństwa i przekonywanie mężczyzn, że seks nie jest czymś, co się komukolwiek należy.

Źródła:
J.Piotrowska i A. Synakiewicz, „Dość milczenia. Przemoc seksualna wobec kobiet i problem gwałtu w Polsce”, Fundacja Feminoteka, Warszawa 2011