Co zrobić, gdy lekarz odmawia wypisania recepty na pigułki?

Jeżeli decydujesz się na stosowanie hormonalnej antykoncepcji, musisz udać się do ginekologa / ginekolożki. Musi on/a wykonać badania oraz przeprowadzić wywiad medyczny, aby wykluczyć przeciwwskazania do stosowania przez Ciebie danej metody antykoncepcji. Ale co robić, jeżeli mimo braku takich przeciwwskazań lekarz lub lekarka odmawia wypisania recepty?

INFORMACJE OGÓLNE

Na podstawie art. 32 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. 1997 nr 28 poz. 152)

Jeśli masz mniej niż 16 lat do przeprowadzenia badania lub udzielenia świadczenia jest wymagana zgoda przedstawiciela ustawowego – najczęściej jest to rodzic.

Art. 32. 1. Lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta.

2. Jeżeli pacjent jest małoletni lub niezdolny do świadomego wyrażenia zgody, wymagana jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego, a gdy pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego lub porozumienie się z nim jest niemożliwe – zezwolenie sądu opiekuńczego.

Jeżeli masz więcej niż 16 lat, ale mniej niż 18 lat do przeprowadzenia badania lub udzielenia świadczenia jest wymagana jednocześnie zgoda przedstawiciela ustawowego oraz twoja.

Art 32. 5. Jeżeli pacjent ukończył 16 lat, wymagana jest także jego zgoda.

Zgoda rodzica może być wyrażona w dowolnej formie – byleby w sposób niebudzący wątpliwości (ustnie lub pisemnie lub tak, że można tą zgodę domniemywać).

Art 32. 7. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, zgoda osób wymienionych w ust. 1, 2 i 4 może być wyrażona ustnie albo nawet poprzez takie ich zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom medycznym.

ODMOWA ZE WZGLĘDÓW MEDYCZNYCH

Lekarz / lekarka może uznać, że zażywanie przez pacjentkę środków hormonalnych jest niewskazane w związku z jej stanem zdrowia – w oparciu o wyniki badań czy inne przesłanki. W takiej sytuacji jednak musi to być poparte określonymi argumentami o charakterze medycznym u tej konkretnej pacjentki. Ogólne przekonanie o szkodliwości środków hormonalnych nie wystarczy!

Lekarz / lekarka przed przepisaniem środków antykoncepcyjnych może zlecić badania kontrolne (np. krwi). Nie zawsze jest to uzasadnione w konkretnym przypadku, w sytuacji zaś konieczności zażycia antykoncepcji doraźnej, może być powodowane faktyczną niechęcią wypisania recepty ze względu na okoliczności, które nie mają charakteru medycznego. Samego zlecania badań nie należy jednak traktować co do zasady jako odmowy. Naruszeniem jest wyłącznie nieuzasadnione zlecanie badań. W takiej sytuacji należy postępować tak samo, jak w przypadku nieuzasadnionego zdaniem pacjentki stwierdzenia przeciwwskazań medycznych.

W przypadku odmowy:

Pacjentka powinna złożyć wniosek o natychmiastowe wydanie orzeczenia na temat stanu jej zdrowia, który zdaniem lekarza / lekarki sprawia, że nie może stosować antykoncepcji i powoduje odmowę wystawienia recepty. Orzeczenie ma być wydane na piśmie.

Wniosek może być złożony ustnie – w formie prośby do lekarza / lekarki.

Jeśli lekarz / lekarka odmówi sporządzenia takiego orzeczenia, należy bezzwłocznie:

• złożyć na piśmie wniosek o wydanie takiego orzeczenia i uzyskać potwierdzenie otrzymania wniosku,
• poinformować przełożonego lekarza / lekarki o odmowie,
• wniosek należy zaadresować na nazwisko lekarza  / lekarki oraz przekazać go również do wiadomości przełożonemu lekarza / lekarki.
• należy również poinformować Biuro Rzecznika Praw Pacjenta o tym, że lekarz  / lekarka nie odnotował_a w dokumentacji medycznej okoliczności medycznych, które jego zdaniem uniemożliwiają pacjentce korzystanie ze środków antykoncepcyjnych. Rzecznik może wszcząć procedurę interwencyjną o uzupełnienie dokumentacji medycznej.

Pacjentka może również wnioskować o konsultację z innym lekarzem specjalistą lub zwołanie konsylium lekarskiego, które rozstrzygnie o faktycznych przeciwwskazaniach medycznych.

Dalsze środki prawne:

W przypadku wydania orzeczenia (przez lekarza lub konsylium) – sprzeciw do Rzecznika Praw Pacjenta.

UWAGA: prawo do sprzeciwu to środek szczególny. Można go złożyć wtedy, jeśli pacjentka nie zgadza się z treścią orzeczenia, ale tylko w sytuacji, gdy ta treść powoduje, że nie zostaje jej udzielone świadczenie zdrowotne (tu: opinia o stanie zdrowia sprawia, że lekarz odmawia wypisania recepty na antykoncepcję).

W przypadku braku wydania orzeczenia – wniosek do Rzecznika Praw Pacjenta o wszczęcie postępowania wyjaśniającego w związku z domniemanym naruszeniem praw pacjenta – prawa do dokumentacji medycznej, prawa do informacji oraz prawa do świadczeń zdrowotnych.

LEKARZ POWOŁUJE SIĘ NA TZW. KLAUZULĘ SUMIENIA

Wystawienie recepty na środki antykoncepcyjne nie jest świadczeniem, którego lekarz może odmówić na podstawie klauzuli sumienia. W praktyce niestety takie sytuacje mają miejsce bardzo często. Powołanie się na klauzulę sumienia może być wyrażone wprost (poprzez odwołanie się lekarza do SUMIENIA) lub nie wprost, na przykład poprzez określenie „ja nie wypisuję takich rzeczy” itp.

W przypadku odmowy:

Pacjentka powinna złożyć wniosek o odnotowanie odmowy oraz jej powodu (czyli właśnie klauzuli sumienia) w dokumentacji medycznej.

Wniosek może być złożony ustnie – w formie prośby do lekarza  / lekarki.

Nadal jednak ważne jest dążenie do tego, by lekarz  / lekarka poniósł_ła konsekwencje nadużycia klauzuli sumienia. I to nawet w sytuacji, gdy pacjentka otrzyma receptę u innego lekarza / lekarki.

Co do zasady lekarz  / lekarka nie może z powodów sumienia odmówić wystawienia recepty na środki antykoncepcyjne. Co jeśli jednak powołuje się na klauzulę sumienia, a pacjentka chce uzyskać taką receptę? Należy wówczas postępować tak, aby lekarz / lekarka wypełnił_a swoje obowiązki wynikające z przepisu o klauzuli sumienia. Oznacza to odnotowanie odmowy w dokumentacji medycznej i powiadomienie swojego przełożonego na piśmie.

Dalsze środki prawne:

• wniosek do Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej w związku z niewłaściwym wykonywaniem zawodu poprzez nadużycie klauzuli sumienia, który może skutkować postępowaniem przed sądem lekarskim
• skarga do Rzecznika Praw Pacjenta – wniosek o postępowanie wyjaśniające w związku z naruszeniem prawa do świadczeń zdrowotnych pacjentki.
• skarga do NFZ – jeśli lekarz  / lekarka przyjmował_a w placówce, która ma podpisany kontrakt z NFZ.

ODMOWA BEZ PODANIA PRZYCZYNY

Jest to sytuacja, w której lekarz / lekarka stwierdza przysłowiowe „nie, bo nie”, nie podając żadnego z powyższych powodów. Często zdarza się, że jest tu ukryta niechęć do środków antykoncepcyjnych. To sytuacja podobna do powołania się na klauzulę sumienia, ale bez powołania się na nią wprost. Lekarz / lekarka nie ma prawa po prostu odmówić wystawienia recepty. Musi wskazać względy o charakterze medycznym lub związanych ze swoim sumieniem (patrz wyżej).

Należy tę sytuację traktować jako niedopuszczalną.

W przypadku odmowy pacjentka powinna:

• żądać od lekarza / lekarki odmowy na piśmie,
• złożyć skargę do przełożonego lekarza  / lekarki bądź osoby kierującej daną placówką i prosić o natychmiastową interwencję,
• poinformować Biuro Rzecznika Praw Pacjenta o nadużyciu i prosić o interwencją w związku z odmową wykonania świadczenia.

Dalsze środki prawne:

• wniosek do Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej w związku z niewłaściwym wykonywaniem zawodu poprzez nieuprawnioną odmowę wykonania świadczenia zdrowotnego, który może skutkować postępowaniem przed sądem lekarskim,
• skarga do Rzecznika Praw Pacjenta – wniosek o postępowanie wyjaśniające w związku z naruszeniem prawa do świadczeń zdrowotnych pacjentki.

Podstawy prawne:

* Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. 1993 nr 17 poz. 78)

* Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. 1997 nr 28 poz. 152) – konsylium lekarskie lub konsultacja (art. 37), klauzula sumienia (art. 39), obowiązek prowadzenia dokumentacji (art. 41)

* Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. 2017 poz. 836) – prawo do złożenia sprzeciwu (rozdział 8), prawo do dokumentacji (rozdział 7), prawo do świadczeń (rozdział 2)

Stan prawny na 11.12.2017 r.

Kinga Tobiasz

Więcej w opracowaniu prawnym Federacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny